تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91

جلسه سوم ـ دوشنبه 27/6/91

پاسخ سید خویی به اشکال سوم بر جریان استصحاب

حاصل فرمایش سید خویی رحمه الله چنین است:

زمانی نمی‌توان دو اصل مخالف علم اجمالی را جاری دانست که از جریان آن دو، مخالفت عملیه با علم اجمالی لازم آید، امّا اگر تنها مخالفت علمیه لازم آید مشکلی در جریان دو اصل وجود نخواهد داشت.

توضیح بیشتر: گاهی به واسطه‌ی جریان اصل در اطراف علم اجمالی تنها مخالفت علمیه لازم می‌آید؛ به این معنا که می‌دانیم یکی از دو اصل نقض شده است، و چنین چیزی مانع از جریان دو اصل نمی‌شود، ولو اینکه مرحوم نائینی استاد سید خویی این سخن را نمی‌پذیرند.

به نظر ما اصل این فرمایش قابل قبول است و در جای خودش اثبات شده است که در چنین مواردی جریان اصل قابل پذیرش است. به عنوان مثال کسی که نماز ظهر خود را خوانده است و بعد از نماز شک می‌کند که آیا وضو داشته است یا خیر، این شخص با جریان قاعده‌ی فراغ می‌تواند نماز خود را صحیح بداند. حال همین شخص اگر بخواهد در همین حال نماز عصر بخواند باید وضو بگیرد؛ زیرا استصحاب عدم وضو جاری است یا اساساً باید احراز کند دارای وضو است. در این مثال یا قاعده‌ی فراغ یا استصحاب عدم وضو خلاف واقع است؛ زیرا اگر وضو داشته است و نماز ظهر او درست بوده است چرا باید برای نماز عصر وضو بگیرد و اگر وضو نداشته است چرا نماز ظهر او محکوم به صحت است، بنابراین یا قاعده‌ی فراغ خلاف واقع است و یا جریان استصحاب صحیح نیست، با این حال چنین مسأله‌ای پذیرفته شده است و این مسأله آیت آن است که مخالفت علمیه‌ی اجمالی با واقع، ضربه‌ای به جریان اصول نمی‌زند و اصول در اطراف علم اجمالی جاری است، هرچند علم وجود دارد که یکی از آن دو مخالف واقع است. امّا اگر در جایی جریان اصول موجب مخالفت عملیه با علم اجمالی شود اصل جاری نخواهد شد. مثلاً دو اناء وجود دارد که هر دو پاک بوده است و می‌دانیم نجاستی به یکی از آنها اصابت کرده است و نمی‌دانیم با کدامیک ملاقات کرده است، هر کدام از ظرف‌ها به تنهایی مشکوک است و هر یک حالت سابقه‌ی طهارت دارد امّا نمی‌توانیم در هر دو استصحاب طهارت جاری سازیم؛ زیرا اگر در هر دو استصحاب جاری کنیم مخالفت عملیه با علم اجمالی لازم می‌آید؛ زیرا معنایش طاهر بودن دو اناء است و اگر هر دو اناء مصرف شود معنایش آن است که مایع نجس خورده شده است. در این موارد نمی‌توان دو اصل را جاری کرد. حال اگر در همین مثال دو اناء نجس باشند و بدانیم طهارت بر یکی از دو اناء وارد شده است ولی ندانیم کدامیک طاهر است می‌توانیم در هر دو استصحاب نجاست جاری کنیم؛ زیرا از جریان دو اصل، مخالفت عملیه لازم نمی‌آید.

بنابراین اگر جریان دو اصل متعارض موجب مخالفت عملیه‌ی قطعیه شود جاری نخواهد شد و به واسطه‌ی تعارض تساقط می‌کنند، امّا اگر موجب مخالفت عملیه‌ی قطعیه نشود و تنها موجب مخالفت علمیه بشود مانعی از جریان آن دو اصل نیست.

سید خویی رحمه الله در این پاسخ می‌فرمایند: اجرای این دو استصحاب موجب مخالفت عملیه نمی‌شود؛ زیرا اگر استصحاب عدم حکم الزامی جاری گردد و عدم اباحه نیز استصحاب شود با نفی این دو حکم در مقام عمل، مخالفت علم اجمالی حاصل نمی‌شود ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه سوم اينجا را کليک کنيد.