تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 92-1391
جلسه‌ی دهم؛ یک‌‌شنبه 9/7/1391

دلیل قائلین به عدم جواز ارتزاق از بیت المال در صورت غنا و نقد آن

شاید بعض کسانی که قائلند در صورت غنا، ارتزاق از بیت المال جایز نیست، نظرشان به آیه‌ی شریفه‌ی (وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ) باشد که هر چند مربوط به اکل وصی و قیّم از مال یتیم است، ولی با ملاک‌هایی به ارتزاق از بیت المال نیز اسراء داده‌اند.

ولی این استدلال درست نیست؛ چون تشبیه ارتزاق از بیت المال به اکل مال یتیم برای قیم و وصی وجهی ندارد و آیه‌ی شریفه‌ فقط اکل مال یتیم را می‌فرماید که وصی یا قیم اگر فقیر باشد (فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ) هرچند در آن‌جا هم بعضی گفته‌اند آیه‌ی شریفه حکم استحبابی را بیان می‌کند ـ یعنی استعفاف در صورت غنا مستحب است ـ و در مورد معروف هم اختلاف وجود دارد که آیا به اندازه‌ی نیاز مراد است یا به اندازه‌ی اجرت المثل یا اقل الامرین و اختلاف‌های دیگری نیز وجود دارد، ولی به نظر می‌آید اظهر آن است ـ یا حداقل بنا بر احتیاط ـ که آیه‌ی شریفه به نحو وجوبی بیان می‌کند اگر وصیّ یا قیّم غنی بود از مال یتیم استیکال نکند، نوع فقهاء هم در این‌جا احتیاط کرده‌اند.

به هر حال فرضاً اگر جایز نباشد ولیّ و قیّم در صورت غنا از اموال یتیم اجرت بردارد، هرچند برای یتیم کار می‌کند، این هیچ ربطی به ارتزاق از بیت المال ندارد و اصلاً مسأله‌ی ارتزاق از بیت المال همان‌طور که بیان کردیم موضوع دیگری است.

با این که عنوان بیت المال خیلی بر زبان‌ها جاری و ساری است، اما  هنوز خیلی‌ها آن را درست و دقیق نمی‌دانند چیست. بنابراین مناسب است در مورد بیت المال توضیح دهیم که اولاً: بیت المال چیست؟ و ثانیاً: منابع و مصارف آن کدام است؟

بیت المال و منابع آن

بعضی عناوین در فقه می‌توانند مالکیت داشته باشند، مانند عنوان فقراء که مالک سهم فقراء از زکات است، یا عنوان سادات فقیر که بنا بر نظری  مالک بخشی از خمس می‌باشد.

یکی دیگر از عناوینی که می‌تواند مالک باشد، عنوان بیت المال است. البته در فرهنگ فقه و روایات، دو نوع بیت المال وجود دارد؛ بیت المال امام و بیت المال مسلمین ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه دهم اينجا را کليک کنيد.