تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 93-1392
جلسه‌ی سوم؛ دو‌‌‌شنبه 1/7/1392

آیا عمل حرّ قبل از معاوضه مالیت دارد؟

بسیاری از أعلام قائل به مالیت عمل حرّ قبل از معاوضه هستند ـ هرچند ملک نباشد ـ از جمله سید یزدی، مرحوم امام، محقق اصفهانی، سید خویی قدس سره و دیگر أعلامی که قائل شده‌اند مالیت عمل حرّ در گرو تحقق معاوضه نیست. در میان این أعلام ظاهراً محقق اصفهانی و مرحوم امام قدس سرهما فنی‌تر از دیگران بحث کرده‌اند.

محقق اصفهانی رحمه الله از جانب منکرین مالیت عمل حرّ قبل از وقوع معاوضه، دو وجه ذکر می‌کند که عبارتند از:

وجوه محقق اصفهانی قدس سره از جانب منکرین مالیت عمل حر قبل از معاوضه

1. وجه اوّل 

مالیت یک وصف وجودی و ثبوتی است ـ ولو به وجود منشأ انتزاعش ـ و «ثبوت کل شیء بحسبه» مثلاً اگر چیزی جوهر باشد، ثبوتش به نحو جوهری است، اگر عرض باشد، ثبوتش به نحو عرضی است، اگر امر انتزاعی باشد، ثبوتش به ثبوت منشأ انتزاعش است و اگر امر اعتباری محض باشد، ثبوت موضوعش به همان نحو مناسب اعتباری است. بنابراین چون مالیت وصف ثبوتی است، از معدوم منتزع نمی‌شود؛ یعنی از آن‌جا که عمل حرّ معدوم است و هنوز بوجود نیامده و فقط توانایی آن وجود دارد پس وصف ثبوتی هم نمی‌تواند داشته باشد، حتّی وصف اعتباری؛ چه رسد به وصف انتزاعی یا وصف عرض یا عناوین دیگر.

2. وجه دوم

حرّ با وجود آن‌که قدرت بر بالاترین کارها را داشته باشد و مثلاً بتواند روزی ده میلیون کسب کند، به او ذومالٍ نمی‌گویند، بلکه می‌گویند به راحتی می‌تواند کسب مال کند، لذا مستطیع نبوده و حجّ بر او واجب نیست، هم‌چنین اگر ظالمی او را حبس کند ضمان ندارد، بر خلاف صورتی که اجیر دیگری شده باشد که بر او ذومالٍ اطلاق می‌شود.

 مناقشه‌ی محقق اصفهانی قدس سره در وجوه مذکور

ردّ وجه اوّل

محقق اصفهانی در ردّ وجه اوّل ابتدا سه مورد را به عنوان نقض بر این وجه ذکر می‌کنند، سپس مسأله را حلّ کرده و جواب حلّی می‌دهند. امّا سه مورد نقضی که ذکر می‌کند عبارتند از:

الف: جواب نقضی

نقض اوّل: همه قبول دارند عمل حرّ بعد از معاوضه مال است، در حالی که به مجرد اجیر شدن، عمل معدوم موجود نمی‌شود و حتّی بعد از معاوضه هم معدوم است.

نقض دوم: بیع کلّی در ذمه در باب سلف جایز است، در حالی که کلّی در ذمه مثل یک تن گندم، معدوم است.

نقض سوم: بلا شبهه اجاره‌ی منافع اعیان مثل سکنای دار، رکوب دابة و ... صحیح است، در حالی که این منافع متدرج الحصولند و الان موجود نیستند، پس نمی‌تواند مال باشد با آن‌که اجراه جز به مال تعلّق نمی‌گیرد.

ب: جواب حلّی

محقق اصفهانی در حلّ مسأله می‌فرماید: مالیت یک اعتبار عقلائی است که از ملاحظه‌ی ذات اشیاء به اعتبار میل و رغبت نوع عقلاء به آن‌ انتزاع می‌شود، به گونه‌ای که درمقابل آن بذل ثمن هم می‌کنند؛ مثلاً یک منّ از گندم مانند یک منّ از خاک نیست، بلکه مورد رغبت عقلاست و در مقابل آن بذل مال می‌شود. ایشان می‌فرمایند: گرچه مالیت یک وصف ثبوتی اعتباری است، امّا معروض آن هر چیزی است که فی حد ذاته مورد رغبت عقلاء باشد؛ اعم از این‌که موجود باشد یا معدوم؛ بنابراین ذات ماهیت مورد رغبت است. بله، بالفعل در مقابل آن چیزی بذل نمی‌شود مگر آن‌که حقیقتاً یا تقدیراً موجود باشد، مثلاً وجودش مورد تعهد باشد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه سوّم  اينـجا را کليک کنيد.