تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال دهم ـ سال تحصیلی 93ـ92
جلسه دهم ـ دوشنبه 15/7/92
محذور دوم در بیان آخوند رحمه الله
محذور دوم در بیان مرحوم آخوند استلزام وجود شیء لعدمه بود؛ بدین شکل که انحلال مبتنی بر وجوب فعلی أقل به صورت مطلق است (إمّا نفساً و إمّا ضمناً) و انحلال یعنی عدم وجوب متعلّق به أکثر و در نتیجه عدم تنجّز وجوب ضمنی أقل. بنابراین از انحلال، عدم انحلال لازم می‌آید و موجب می‌شود شیء مقتضی عدم خود گردد.
به تعبیر دیگر، زمانی انحلال رخ می‌دهد که أقل مطلقاً واجب باشد و وجوب علی‌الإطلاق أقل، مستلزم تنجّز وجوب فی‌البین به صورت مطلق است، این در حالی است که با انحلال، تکلیف معلوم فی‌البین مطلقاً منجّز نخواهد بود و این مستلزم آن است که أقل وجوب فعلی مطلق نداشته باشد که به معنای عدم انحلال خواهد بود.
به تعبیری خلاصه‌تر:
انحلال، مستلزم عدم تنجّز تکلیف معلوم فی‌البین به صورت مطلق است و عدم تنجّز تکلیف معلوم فی‌البین، مستلزم عدم تنجّز أقل به صورت مطلق است که آن نیز مستلزم عدم انحلال است.
اشکال نقضی بر کلام آخوند رحمه الله
برخی از مشایخ ما رحمه الله در صدد پاسخ‌گویی به این بیان مرحوم آخوند برآمده‌اند و اشکالی نقضی به صورت زیر را وارد ساخته‌اند:
ایشان معتقدند همان محذوری که آخوند بر انحلال و جریان برائت وارد دانسته‌اند، بر عدم انحلال و جریان احتیاط نیز وارد است؛ زیرا اگر قائل شوید که احتیاط لازم است، معنایش آن است که أقل وجوب فعلی دارد مطلقاً (إمّا ضمناً و إمّا نفساً) و این بدین معناست که وجوب معلوم فی‌البین نیز منجّز است؛ چه متعلّق به أقل باشد و چه متعلق به أکثر باشد، در حالی که اگر وجوب أقل علی‌الإطلاق منجّز باشد معنایش آن است که علم تفصیلی به وجوب فعلی أقل وجود دارد و شکّ بدوی در وجوب زائد حاصل است که مجرای برائت است. در نتیجه خلف فرض لازم می‌آید؛ یعنی أکثری که فرض شد وجوبش مطلقاً منجّز است نباید مطلقاً منجّز باشد و در نتیجه وجوب أقل نیز مطلقاً منجّز نیست و این نیز خلف است.
همچنین اشکال استلزام وجود شیء لعدمه نیز در صورت احتیاط، وارد است؛ زیرا از حکم به احتیاط، عدم آن لازم می‌آید.
توضیح ذلک: معنای احتیاط آن است که أقل لازم است در هر حال آورده شود (إمّا نفساً و إمّا غیراً) در حالی که اگر در هر حال أقل باید آورده شود معنایش علم تفصیلی به وجوب أقل است که مستلزم برائت در أکثر است و برائت در أکثر به معنای عدم وجوب أقل در هر حال (إمّا نفساً و إمّا غیراً) است، پس احتیاط مستلزم عدم احتیاط خواهد بود.
نقد و بررسی اشکال نقضی بر کلام آخوند رحمه الله
در اینکه این نقض وارد است یا خیر، تنها به این بسنده می‌کنیم که همیشه ارتکاب یک عمل، نیازمند مؤمّن است؛ یا مؤمّن عقلی و یا شرعی. فرضاً شرب تُتُن زمانی می‌تواند مورد عمل کسی قرار گیرد که دارای مؤمّن باشد، امّا اگر عملی مؤمّن نداشت جایز الإرتکاب نخواهد بود. در ما نحن فیه بر فرض که قضیه‌ی برائت و احتیاط جدلی الطرفین باشد و هر دو مبتلا به محذور خلف و دور باشند، نتیجه این خواهد شد که عمل مذکور فاقد مؤمّن است و شخص نمی‌تواند مرتکب این عمل گردد و نتیجه به نفع آخوند و پیروان او در عدم انحلال خواهد بود ...
براي دريافت متن کامل جلسه دهم اينـجا را کليک کنيد.