تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 92-1391
جلسه‌ی نود و ششم؛ ‌‌سه‌شنبه 31/2/1392

تمسک به دو روایت خاصه برای اثبات زوال ملکیت با عروض موتان

بعد از این‌که پاسخ روشنی به تمسک به روایات عامه برای اثبات زوال ملکیت با عروض موتان داده شد، قائلین به زوال ملکیت با عروض موتان، تلاش کرده‌اند که به دو روایت خاصه نیز در این مورد تمسک کنند که عبارتند از:

1. صحیحه‌ی معاویة بن وهب:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ:‏ أَيُّمَا رَجُلٍ‏ أَتَى‏ خَرِبَةً بَائِرَةً فَاسْتَخْرَجَهَا وَ كَرَى أَنْهَارَهَا وَ عَمَرَهَا فَإِنَّ عَلَيْهِ فِيهَا الصَّدَقَةَ فَإِنْ كَانَتْ أَرْضٌ لِرَجُلٍ قَبْلَهُ فَغَابَ عَنْهَا وَ تَرَكَهَا فَأَخْرَبَهَا ثُمَّ جَاءَ بَعْدُ يَطْلُبُهَا فَإِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ وَ لِمَنْ عَمَرَهَا.

معاویة بن وهب می‌گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمودند: هر کسی که زمین خراب و بائری را استخراج کند به این صورت که انهار بر آن جاری کرده و آباد می‌کند، صدقه بر عهده‌ی اوست و اگر زمین متعلق به فردی قبل از او باشد که از زمین غائب شده و آن را ترک کرده که موجب خرابی زمین شده است، سپس بعداً می‌آید و آن را طلب می‌کند، همانا زمین برای خدا و برای کسی است که آن را آباد کرده است.

این روایت ظهور متقنی دارد در این‌که با عروض موتان و یا حداقل با احیاء محیی دوم، ارض از ملک محیی اوّل خارج شده و وارد ملک محیی دوم می‌شود.

2. روایت ابی خالد الکابلی:

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ: وَجَدْنَا فِي‏ كِتَابِ‏ عَلِيٍ‏ علیه السلام ‏ (إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) أَنَا وَ أَهْلُ بَيْتِيَ‏ الَّذِينَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ وَ نَحْنُ الْمُتَّقُونَ وَ الْأَرْضُ كُلُّهَا لَنَا فَمَنْ أَحْيَا أَرْضاً مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَلْيَعْمُرْهَا وَ لْيُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَى الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي وَ لَهُ مَا أَكَلَ مِنْهَا فَإِنْ تَرَكَهَا وَ أَخْرَبَهَا فَأَخَذَهَا رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ مِنْ بَعْدِهِ فَعَمَرَهَا وَ أَحْيَاهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا مِنَ الَّذِي تَرَكَهَا فَلْيُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَى الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي وَ لَهُ مَا أَكَلَ مِنْهَا حَتَّى يَظْهَرَ الْقَائِمُ علیه السلام مِنْ أَهْلِ بَيْتِي بِالسَّيْفِ فَيَحْوِيَهَا وَ يَمْنَعَهَا وَ يُخْرِجَهُمْ مِنْهَا كَمَا حَوَاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی اله علیه وآله وَ مَنَعَهَا إِلَّا مَا كَانَ فِي أَيْدِي شِيعَتِنَا فَإِنَّهُ يُقَاطِعُهُمْ عَلَى مَا فِي أَيْدِيهِمْ وَ يَتْرُكُ الْأَرْضَ فِي أَيْدِيهِمْ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ‏ مِثْلَهُ‏.

ابوخالد ‌الکابلی از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که فرمودند: ما در کتاب علی علیه السلام یافتیم که در آیه‌ی شریفه‌ی (إِنَّ الْأَرْضَ لِلّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) من و اهل بیتم همان کسانی هستیم که خداوند زمین را به ارث ما درآورده و ما متّقین هستیم و همه‌ی زمین برای ماست. پس هرکس از مسلمانان آن را احیاء کرد، به تعمیرش ادامه دهد و خراجش را به امام از اهل بیتم پرداخت کند و برای اوست هرچه از آ‌ن زمین استیکال کند. پس اگر آن را ترک و خراب کرد و شخص دیگری از مسلمانان آن را بعد از او أخذ و تعمیر کرد، به آن سزاوارتر از کسی است که آن را ترک کرده است و خراجش را به امام از اهل بیتم أداء کند و برای اوست هرچه از آن زمین استیکال کند تا این‌که قائم علیه السلام از اهل بیتم با سیف ظهور کند و آن را به دست گیرد و از آن منع کند و آنان را اخراج کند، همان‌طور که رسول الله صلی اله علیه وآله به دست گرفتند و دیگران را منع کردند، مگر آن زمین‌هایی که در دست شیعیان ماست که بر آن‌چه در دستشان است مقاطعه می‌کند و زمین را در دستشان باقی می‌گذارد.

در مورد سند این روایت قبلاً بیان کردیم که گرچه آقای ابوخالد کابلی مدح دارد و ظن قوی وجود دارد که جلیل القدر بوده، امّا در حدّی نیست که حجّت بوده و قاطع عذر باشد، لذا نمی‌توانیم به روایت ایشان اعتماد کنیم و فقط به عنوان مؤید قوی می‌تواند باشد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه نود و ششم  اينـجا را کليک کنيد.