تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 92-1391
جلسه‌ی هشتاد و ششم؛ دوشنبه 9/2/1392
آیا ثمره‌ای بر بحث مُملّکیت احیاء یا احقّیت مترتب است؟
محقق اصفهانی رحمه الله که یکی از طرفداران نظریه‌ی اولویت است می‌فرماید: در عمل فرقی بین این دو نظریه وجود ندارد؛ زیرا قابلیت نقل و انتقال از طریق معامله و ارث بنابر هر دو مبنا وجود دارد و تنها اثری که متصوّر است، پرداخت اجرت بنابر اولویت است که آن هم چون قطع داریم تحلیل شده، دیگر تفاوتی ندارد. بنابراین چه قائل به ملکیت شویم و چه قائل به اولویت، هیچ ثمره‌ی عملی ندارد.
تصویر ثمره در کلام سید خوئی قدس سره
سید خوئی قدس سره می‌فرماید: ثمره‌ی این بحث در مسأله‌ای که بارها مورد سؤال واقع شدیم ظاهر می‌شود و آن این‌که اگر زمینی را به قصد تجارت ـ نه برای مؤونه‌ی خود و عیالش ـ احیاء کند و زمین قیمت پیدا کند، آیا در سر سال خمسی باید خمس آن را پرداخت کند؟
افزایش قیمت کالاهایی که برای تجارت تهیه شده متعلق خمس واقع می‌شود، به عنوان مثال تاجری که یک تُن برنج را به قیمت پنج میلیون تومان برای تجارت خریداری کرده و در سر سال خمسی قیمت آن به شش میلیون تومان افزایش می‌یابد، باید خمس یک میلیون تومان ارزش افزوده ـ یا اگر هم احتیاط کنیم بعد از دفلیشن و تورم زدائی ـ را بپردازد، هرچند هنوز آن را نفروخته باشد.
سید خوئی قدس سره می‌فرماید: زمینی را که محیی به قصد تجارت احیاء کرده دارای قیمت می‌شود، در صورتی که بگوییم ملک محیی شده باید خمس آن را در سر سال خمسی بپردازد، ولی طبق مبنای ما که احیاء فقط أحقیت می‌آورد، خمس به آن تعلق نمی‌گیرد؛ زیرا محیی چیزی را مالک نشده تا خمس آن را بپردازد؛ چون خمس به غیر ملک تعلق نمی‌گیرد.
بنابراین می‌توان ثمره‌ای برای این بحث که احیاء مملِّک است یا اولویت می‌آورد فرض کرد.
نقد کلام سید خوئی قدس سره
تلاش سید خوئی رحمه الله برای تصویر ثمره برای این بحث بی‌ثمر است؛ زیرا احیاء چه مملِّک باشد و چه احقّیت بیاورد، فرض مذکور مشمول ادله‌ی خمس قرار گرفته و باید خمس آن را پرداخت کند؛ زیرا در آیه‌ی شریفه که مهم‌ترین دلیل خمس است می‌فرماید:
(وَ اعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبَى وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ مَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ)
در این آیه‌ی شریفه غنیمت را موضوع خمس قرار داده و غنیمت بر چیزی که انسان به نحو احقّیت به دست آورده باشد نیز صادق است.
برای روشن شدن مطلب می‌گوییم: اگر کافری در سرزمین کفر مواتی را احیاء کند، آن‌گاه مسلمانان با حمله‌ی نظامی بر آن أرض تسلط پیدا کنند آیا صادق نیست که آن ارض را به غنیمت گرفته‌اند، حتّی اگر رقبه‌ی أرض به ملک مسلمانان درنیامده باشد؟ مسلّماً غنیمت بر آن صادق است؛ زیرا غنیمت یعنی کسی چیزی را که در سلطه‌ی دیگری است در اختیار بگیرد به همان نحوی که او بر آن مسلط بود و این اعم از ملکیت و اولویت می‌باشد ...
براي دريافت متن کامل جلسه هشتاد و ششم اينـجا را کليک کنيد.