تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه 83 ـ شنبه 31/1/92
باید این نکته را نیز توجّه داشت که اگر کثرت اطراف به حدّی باشد که وجود تکلیف در هر طرف به خصوصه موهوم باشد و اطمینان به عدم تکلیف در آن و اطمینان به وجود تکلیف در بقیه‌ی اطراف باشد، نیازی به اصالة البرائة از حیث تکلیف مورد اشتباه وجود ندارد؛ زیرا فرض آن است که اطمینان وجود دارد که تکلیف در طرف مورد ابتلا وجود ندارد و با وجود اطمینان نیازی به اصالة البرائة نیست.
معیار شبهه‌ی غیر محصوره از نظر محقّق نائینی رحمه الله
محقّق نائینی رحمه الله معتقدند اگر کثرت اطراف به حدّی باشد که مستلزم عدم قدرت عادیه بر مخالفت قطعیه باشد، شبهه را غیر محصوره می‌دانیم، هرچند هر یک از اطراف به خصوصه مقدور باشد امّا قدرت بر امتثال همه‌ی اطراف به طور عادی نباشد، ولو قدرت عقلی وجود داشته باشد.
به عنوان مثال کسی یقین دارد یکی از پاکت‌های شیری که در شهر توزیع شده است نجس است. در این حالت اگر هر طرف را به تنهایی در نظر بگیریم قدرت بر مخالفت آن وجود دارد، امّا اگر تمام اطراف را در نظر بگیریم، مکلّف قدرت عادی بر مخالفت قطعیه‌ی آن ندارد و هیچ‌کس نمی‌تواند همه‌ی شیرهای توزیع شده را مصرف کند یا مثلاً همه‌ی شیرها را مجتمعاً مصرف کند.
در این صورت به واسطه‌ی کثرت اطراف، قدرت عادی بر مخالفت قطعیه وجود ندارد؛ یعنی به گونه‌ای نیست که شخص بتواند قطع پیدا کند که مرتکب حرام شده است، در نتیجه مخالفت قطعیه حرام نیست؛ به دلیل اینکه اساساً مقدور نیست، و بالتبع موافقت قطعیه نیز واجب نخواهد بود؛ زیرا وقتی مخالفت قطعیه حرام نباشد معنایش آن است که اصول در اطراف شبهه تعارضی ندارند و در نتیجه مکلّف در بعضی از اطراف می‌تواند اصل مؤمّن اجرا کند و مرتکب آن شود و معنای آن عدم وجوب موافقت قطعیه است و موافقت احتمالیه نیز قهراً رخ می‌دهد.
توضیح بیشتر کلام محقّق نائینی رحمه الله
فرمایش محقّق نائینی رحمه الله دارای دو رکن است:
-
مخالفت قطعیه به طور عادی ممکن نباشد.
-
عدم امکان مخالفت قطعیه ناشی از کثرت اطراف باشد.
با وجود این دو رکن می‌توان شبهه را غیر محصوره دانست، امّا با فقدان هر یک از دو رکن نمی‌توان شبهه را غیر محصوره دانست.
به عنوان مثال اگر در یک کومه گندم، یک دانه گندم نجس وجود داشته باشد، طبق معیار محقّق نائینی رحمه الله شبهه محصوره است؛ زیرا قدرت بر مخالفت تمام اطراف وجود دارد؛ به دلیل آنکه مکلّف می‌تواند همه‌ی گندم‌ها را مصرف کند و مخالفت قطعیه نماید.
این فرمایش محقّق نائینی رحمه الله مورد اشکال اعاظم اصول قرار گرفته است. محقّق عراقی، سید خویی و امام خمینی رحمه الله بر کلام محقّق نائینی رحمه الله اشکال وارد کرده‌اند.
اشکال مرحوم امام بر معیار محقّق نائینی رحمه الله
اولاً: اینکه ملاک را آن دانستید که به واسطه‌ی کثرت اطراف، قدرت عادیه بر مخالفت قطعیه نباشد، مقصود از قدرت عادیه، قدرت عادیه دفعتاً است یا اعمّ از قدرت عادیه‌ی دفعیه و تدریجیه است؟
اگر مراد قدرت عادیه و دفعیه باشد بسیاری از شبهات محصوره را باید غیر محصوره دانست؛ زیرا معمولاً با کثرت اطراف، در یک آنْ مکلّف نمی‌تواند با همه‌ی اطراف مخالفت کند. فرضاً اگر بدانیم گوسفندی حرام گوشت در میان پنجاه عدد گوسفند وجود دارد، نمی‌توان در یک آنْ همه‌ی گوسفندان را مصرف کرد. پس لامحاله باید بیشتر شبهات محصوره را غیر محصوره بدانید، در حالی که به نظر نمی‌رسد بتوان به آن ملتزم شد ...
براي دريافت متن کامل جلسه هشتاد و سوّم اينـجا را کليک کنيد.