تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیُّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی92-1391
جلسه‌ی هفتادم؛ سه‌شنبه 15/12/1391

تنبیه هشتم : شرايط معتبر در خراجی بودن زمین

مرحوم شیخ قدس سره در این تنبیه سه شرط جهت خراجی بودن زمین مطرح می‌فرماید تا احکام [وجوب پرداخت خراج] و حلّیت اخذ خراج و مقاسمه از ید سلطان جائر بر آن مترتب شود و آن عبارتست از:

1. باید مفتوح العنوة باشد [یا این‌که با کافران صلح شده باشد به این صورت که زمین برای مسلمانان باشد].

2. فتح باید به اذن امام علیه السلام بوده باشد.

3. حال الفتح باید محیاة بوده باشد.

بررسی شرط اوّل

از مباحث گذشته مسلّم بودن شرط تاخت نظامی در خراجی بودن زمین معلوم شد، و از لحاظ کبروی هیچ جای تأمل نیست، مهم اثبات صغرای آن است که چگونه برای ما که در آن زمان نبودیم، مفتوح العنوة بودن زمینی ثابت می‌شود؟

ادّعا شده اراضی عراق، کثیری از اراضی ایران، مصر، شام، خیبر، مکّه و ... مفتوح العنوة است، راه اثبات این ادعا چیست؟

راه‌های اثبات مفتوح العنوة بودن زمین

مرحوم شیخ قدس سره نظیر جاهای دیگر فقه که راه‌‌های مختلفی برای ثبوت امری پیشنهاد و مورد بررسی قرار می‌گیرد ـ مثلاً در کتاب طهارت راه‌های اثبات نجاست چیزی از قبیل علم وجدانی، شهادت عدلین و ... مورد بررسی قرار می‌گیرد ـ در این‌جا نیز راه‌هایی برای اثبات مفتوح العنوة بودن ارض مطرح کرده و مورد بررسی قرار می‌دهند.

مرحوم شیخ سه راه برای اثبات مفتوح العنوة بودن ارض مطرح می‌کنند که عبارتند از:

الف) شیاع موجب علم. ب) شهادت عدلین. ج) شیاع مفید ظنّ متآخم للعلم.

الف) شیاع موجب علم

شیاع مفید علم به این است که افراد زیادی بگویند ما ناظر بودیم فلان زمین با تهاجم مسلمین فتح شد، به حدّی که تواطؤ آن‌ها بر کذب عادتاً محال باشد ـ نظیر شیاع در رؤیت هلال که یکی از طرق اثبات رؤیت هلال است ـ و این شیاع در نسل‌های بعد به طور متواتر نقل شده و به ما رسیده باشد که می‌تواند مفید علم به مفتوح العنوة بودن ارض برای ما باشد که حجیّت ذاتی دارد، ولی تحقق چنین شیاعی که مفید علم است، مشکل بوده و احتیاج به تتبع زیادی دارد که ممکن است فقط در مورد بعضی اراضی چنین شیاعی حاصل شود.

ب) شهادت عدلین

اگر مفتوح العنوة بودن زمین نه به نحو متواتر بلکه با خبر عدلین به ما برسد، گرچه مفید علم نخواهد بود، ولی تعبّداً حجّت است و از راه‌های اثبات مفتوح العنوة بودن ارض می‌باشد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه هفتادم  اينـجا را کليک کنيد.