تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه 69 ـ  سه شنبه 8/12/91

 برهان دوم محقّق نائینی رحمه الله در عدم اجرای اصل طولی نافی

اگر فرض کنیم اصل محکوم جاری گردد لازمه‌اش عدم جریان آن خواهد بود و مصداقی از این قاعده است که: «ما یستلزم مِن وجودِه عدمُه فهو محال» در ما نحن فیه جریان اصل محکوم مستلزم عدم جریان آن است و لذا جریان اصل محکوم، محال است.

بیان مطلب

اصل محکوم در صورتی جریان پیدا می‌کند که اصل حاکم ساقط شده باشد؛ در مثال مذکور زمانی قاعده‌ی طهارت در إناء شرقی جاری می‌شود که استصحاب طهارت ساقط شده باشد و سقوط استصحاب طهارت متفرع بر تنجیز علم اجمالی است؛ زیرا تا علم اجمالی منجّز نباشد استصحاب طهارت ساقط نمی‌شود. اکنون با جریان اصل طولی، علم اجمالی از تنجیز ساقط می‌شود و این به معنای آن است‌ که مانع اجرای اصل حاکم (استصحاب طهارت) از بین رفته است، در نتیجه اصل حاکم زنده می‌شود و با بازگشت اصل حاکم، اصل محکوم ساقط خواهد شد.

بنابراین از جریان اصل محکوم، عدم جریان آن لازم می‌آید و ما یستلزم مِن وجودِه عدمُه محالٌ.

نقد و بررسی برهان دوم محقّق نائینی رحمه الله

اینکه فرمودند اصل محکوم زمانی فرصت جریان می‌یابد که اصل حاکم ساقط شده باشد، سخن صحیحی است و نیز اینکه بیان شد اصل حاکم زمانی ساقط می‌شود که علم اجمالی وجود داشته باشد فرمایشی صحیح است، امّا حداقل بنابر مبنای محقّق نائینی رحمه الله (چه رسد به مبنای مختار) علم اجمالی به تنهایی موجب تنجّز معلوم نمی‌گردد بلکه با ضمیمه‌ی مقدّماتی تنجّز می‌آورد از جمله قبح ترجیح بلامرجّح؛ و بنابر مبنای مختار، ملاک منجّزیت علم اجمالی آن است که جریان اصل مؤمّن در هر دو طرفْ استهجان عرفی داشته باشد به نحوی که قرینه شود بر عدم شمول دلیل اصل نسبت به همه‌ی اطراف.

بنابراین سقوط اصل حاکم (استصحاب طهارت) متفرّع است بر قبح ترجیح بلامرجّح و حکم عرف به قبح جریان اصل مؤمّن در تمام اطراف با وجود علم اجمالی، امّا بعد از آنکه دو اصل عرضی ساقط شدند و مانع اصل محکوم از بین رفت و اصل محکوم زنده شد گرچه علم اجمالی موجود است امّا ضمیمه‌ی علم اجمالی یعنی قبح ترجیح بلامرجّح وجود ندارد؛ به دلیل آنکه علی‌الفرض اصل محکوم تنها در یک طرف جاری می‌شود و دیگر استهجان عرفی و یا محذور عقلیِ مخالفت قطعیه با معلوم نیز وجود نخواهد داشت.

در نتیجه این برهان محقق نائینی رحمه الله علی‌ٰرغم ظاهر فنّی آن، به مراتب ضعیف‌تر از برهان اوّل ایشان است ...

براي دريافت متن کامل جلسه شصت و نهم  اينـجا را کليک کنيد.