تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه 62 ـ شنبه 28/11/91
نقد و بررسی اشکال دوم شهید صدر رحمه الله بر کلام محقّق عراقی رحمه الله
در دوره‌ی سابق بحث اصول اشکال دوم شهید صدر رحمه الله را پذیرفته بودیم، ولی به نظر می‌رسد که می‌توان از این اشکال پاسخ داد؛ زیرا منجّزیت علم تفصیلی از این جهت است که موجب انکشاف معلوم می‌شود و همان‌گونه که بارها تکرار کرده‌ایم مرحله‌ی فعلیت حکم، وابسته به انکشاف و عدم آن نزد مکلّف نیست، بلکه فقط مرحله‌ی تنجّز و استحقاق عقوبت مربوط به انکشاف است.
زمانی که حکم فعلی با علم تفصیلی منکشف می‌شود بالطبع عقل حکم می‌کند که عصیان آن مساوی با استحقاق عقاب است و علی‌الفرض اگر حکمی منکشف نشود استحقاق عقاب در کار نخواهد بود. در صورتی که حکمی با علم تفصیلی منکشف شده و متنجّز گردد و بعد از آن علم اجمالی حاصل شود که ممکن است منکشف آن، همان منکشف سابق بوده و مغایر با آن نباشد، چگونه و از کجا به واسطه‌ی علم اجمالی حکمی بر ذمّه‌ی مکلّف ثابت و منجّز می‌گردد؟
زمانی علم اجمالی منجّز است و استحقاق عقوبت می‌آورد و اثر دارد که انکشاف زائدی نسبت به یک تکلیف فعلی داشته باشد و در ما نحن فیه با فرض انکشاف معلوم به علم تفصیلی، چگونه می‌توانیم ادّعا کنیم که با علم اجمالی، تکلیفی مغایر با آنچه منکشف شده است منکشف می‌شود، در حالی که منکشف به علم اجمالی احتمالاً با منکشف علم تفصیلی متّحد است.
بنابراین انکشافی که استحقاق عقوبت بیاورد برای ما ثابت نمی‌شود و لامحاله اشکال دوم شهید صدر رحمه الله نیز مندفع خواهد شد و حداقل در ما نحن فیه متنجّز به علم تفصیلی دوباره با علم اجمالی متنجّز نمی‌شود؛ زیرا اگر منکشف همان چیزی باشد که قبلاً متنجّز شده است فاقد تأثیر است و غیر آن نیز ثابت نیست.
در صورتی که یکی از اطراف علم اجمالی با أماره منکشف شود نیز تفاوتی با انکشاف به علم ندارد؛ زیرا طبق مبنای مختار، أماره نیز تعبّداً در حکم علم است.
همچنین است در صورتی که اصل مُحرِز مانند استصحاب مُثبتِ تکلیف در یک طرف معیّن باشد؛ زیرا استصحاب بقاء نجاست اثبات می‌کند که مثلاً إناء شرقی نجس است و در مقام عمل و جَری عملی حکم نجاست را دارد و منجّز است، لذا اگر علم اجمالی بخواهد همان را منجّز کند فاقد اثر است و اگر بخواهد تکلیفی مغایر را منجّز کند آن تکلیف ثابت نیست. لذا سخن محقّق عراقی رحمه الله متین و محکم است. البتّه در صورتی که أحدالأطراف با اصل غیر محرز منجّز گردد بحث جداگانه‌ای دارد که در آینده متعرض آن خواهیم شد ...
براي دريافت متن کامل جلسه شصت و دوّم اينـجا را کليک کنيد.