تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 92-1391
جلسه‌ی پنجاه و هشتم؛ سه‌‌‌‌شنبه 24/11/1391

2. روایت یونس بن ظبیان یا المعلّی بن خُنیس:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ ظَبْيَانَ أَوِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا لَكُمْ مِنْ هَذِهِ‏ الْأَرْضِ؟‏ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ‏ جَبْرَئِيلَ وَ أَمَرَهُ أَنْ يَخْرِقَ بِإِبْهَامِهِ ثَمَانِيَةَ أَنْهَارٍ فِي الْأَرْضِ مِنْهَا سَيْحَانُ وَ جَيْحَانُ وَ هُوَ نَهَرُ بَلْخٍ وَ الْخشوعُ وَ هُوَ نَهَرُ الشَّاشِ وَ مِهْرَانُ وَ هُوَ نَهَرُ الْهِنْدِ وَ نِيلُ مِصْرَ وَ دِجْلَةُ وَ الْفُرَاتُ فَمَا سَقَتْ أَوْ أَسْقَتْ‏ فَهُوَ لَنَا وَ مَا كَانَ لَنَا فَهُوَ لِشِيعَتِنَا وَ لَيْسَ لِعَدُوِّنَا مِنْهُ شَيْ‏ءٌ إِلَّا مَا غَصَبَ عَلَيْهِ وَ إِنَّ وَلِيَّنَا لَفِي أَوْسَعَ فِيمَا بَيْنَ ذِهْ إِلَى ذِهْ يَعْنِي بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ (قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا) الْمَغْصُوبِينَ عَلَيْهَا (خالِصَةً) لَهُمْ‏ (يَوْمَ الْقِيامَةِ) بِلَا غَصْبٍ.

یونس بن ضبیان یا معلّی بن خُنیس می‌گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم از این زمین‌ها چقدر برای شماست؟ حضرت تبسّمی کردند و فرمودند: خداوند تبارک و تعالی جبرئیل را مبعوث کرد و دستور داد با ابهامش هشت نهر در زمین بشکافد که عبارتند از سیحان و جیهان که نهر بلخ است و خشوع که نهر شاش است، مهران که نهر هند است و نیل مصر و دجله و فرات. هر آن‌چه از این انهار آب بکشد یا آبیاری شود، برای ماست [یعنی تمام زمین مال ماست] و آن‌چه برای ماست، برای شیعیان ماست. چیزی از آن برای دشمنان ما نیست، مگر چیزی که غصب کرده باشند و دوستان ما در وسعتی بیشتر از بین این و آن هستند؛ یعنی بین آسمان و زمین. سپس این آیه را تلاوت فرمودند: (قُلْ هِيَ لِلَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْياِ)  ولی در آن مورد غصب واقع شده‌اند، امّا (خالِصَةً) برای آن‌هاست (يَوْمَ الْقِيامَةِ) بدون غصب. [یعنی دنیا برای مؤمنان است، گرچه دیگران آن را غصب کرده‌اند، ولی آخرت به طور خالص مال مؤمنین است، بدون این‌که کسی بتواند آن را غصب کند].

این روایت از لحاظ سند به خاطر وجود مجاهیل متعدد ناتمام است و نظیر روایت قبل بیان می‌کند تمام زمین و هرچه در آن است، مال ماست و آن‌چه برای ماست، برای شیعیان ماست. پس دلالت این روایت و جوابی که به آن می‌دهیم، نظیر روایت سابق است و نمی‌تواند دالّ بر مدعای محقق نراقی قدس سره باشد. مضاف به این‌که از لحاظ سند هم ناتمام است.

3. روایت الحارث بن المغیرة النصری:

وَ عَنْهُ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَن‏ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سعد بن عبدالله] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي عُمَارَةَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ النَّصْرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِنَّ لَنَا أَمْوَالًا مِنْ‏ غَلَّاتٍ‏ وَ تِجَارَاتٍ وَ نَحْوِ ذَلِكَ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ لَكَ فِيهَا حَقّاً قَالَ: فَلِمَ أَحْلَلْنَا إِذاً لِشِيعَتِنَا إِلَّا لِتَطِيبَ وِلَادَتُهُمْ وَ كُلُّ مَنْ وَالَى آبَائِي فَهُوَ فِي حِلٍّ مِمَّا فِي أَيْدِيهِمْ مِنْ حَقِّنَا فَلْيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ.

الحارث بن المغیرة النصری می‌گوید: خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم: ما اموالی از غلات، تجارات و نحو آن داریم و می‌دانم شما در آن حقّی دارید. حضرت فرمودند: [ما این حقمان را برای شیعیان حلال کردیم] برای چه برای شیعیان حلال کرده‌ایم؟! [حلال نکردیم] مگر به این خاطر که ولادت آن‌ها طیّب باشد و هر کس که ولایت پدران مرا دارد، در آن‌چه که از حقّ ما در دستشان است در حلّیت هستند، پس هر شاهدی به غایب ابلاغ کند.

این روایت از لحاظ سند به خاطر ابی عماره ناتمام است و مانند روایات قبل بیان می‌کند هر آن‌چه از حقّ ائمه علیهم السلام در دست شیعیان می‌باشد، برای شیعیان تحلیل شده است. البته ممکن است گفته شود چون سائل، غلات و تجارات و نحو آن را مثال زده، پس اموال منقول مراد است که در جواب گفته می‌شود جواب امام علیه السلام اعم بوده و شامل اموال غیر منقول هم می‌شود.

بنابراین اراضی خراجیه هم از آن‌جا که حقّ تصرّف در آن و ولایت آن برای امام علیه السلام است، پس مشمول این روایت شده و برای شیعیان تحلیل شده است. ولی همان جوابی که به استدلال به روایات سابق بیان کردیم، در این‌جا نیز ذکر می‌کنیم و آن این که «حقّنا» در این جا، ظهور در حق اختصاصی دارد و شامل حق تصرّف و ولایت نمی‌شود. بنابراین اراضی خراجیه چون حق و ملک مسلمین است و حق اختصاصی امام7 نیست، پس مشمول این روایت نمی‌شود؛ زیرا ظاهر آن است که حضرت در این روایت حق اختصاصی خودشان را برای شیعیان تحلیل می‌کنند ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه پنجاه و هشتم  اينـجا را کليک کنيد.