تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 98-1397
جلسه نود و یکم؛ سه‌شنبه 3/2/1398
ثمرهٔ نظر مختار شیخ قدس سره در معنای آیهٔ شریفه
مرحوم شیخ قدس سره بعد از اینکه نظر خود را در معنای دو واژة «قرب» و «أحسن» ذکر فرمودند، درصدد هستند ثمرة این نظر را ذکر کنند و می‌فرمایند: اگر در جایی مصلحت بود که مال یتیمی فروخته شود و تبدیل به نقد شود، و ولیّ شرعی آن مال را به ده درهم فروخت، آیا بعد از آن می‌تواند این ده درهم را تبدیل به یک دینار کند که علی الفرض ارزش یک دینار دقیقاً برابر با ده درهم است یا خیر؟ البته طبق این فرض که برای یتیم هیچ تفاوتی نمی‌کند که مالش به صورت نقرة مسکوک باشد یا طلای مسکوک و این تبدیل موجب فوت مصلحت یا جلب ضرری برای یتیم نمی‌شود، هرچند ممکن است به نفع خود ولیّ باشد؛ مثلاً ولیّ برای معاملاتش احتیاج به درهم دارد. آیا ولیّ مجاز است که این تبدیل را انجام دهد و یا اینکه مجاز نیست؟
مرحوم شیخ طبق احتمالاتی که در معنای قرب و أحسن انتخاب کردند، می‌فرمایند: این تبدیل جایز نیست؛ چراکه علی الفرض مقصود از «قرب» مطلق تصرّفات عرفیه است و مراد از «أحسن» هم تفضیل مطلق است، پس ولیّ مجاز به هیچ تصرّفی نیست مگر اینکه آن تصرّف برتر مطلق نسبت به ترکش برای یتیم باشد، در حالی که در مثال مذکور، تصرف ولیّ و تبدیل دراهم به دینار، علی الفرض برتر مطلق برای یتیم نیست و هیچ تفاوتی نسبت به او ندارد. در نتیجه ولیّ مجاز به این تصرّف نیست.
بله، اگر «أحسن» را به معنای «حسن» بگیریم، آن هم به معنایی که ضرر و مفسده‌ای در آن نباشد، طبق این معنا واضح است که ولیّ می‌تواند دراهم را تبدیل به دینار کند؛ چراکه علی الفرض این تبدیل هیچ ضرری برای یتیم ندارد. همچنین اگر معنای رابع را برای قرب انتخاب کردیم و گفتیم «مطلق امر اختیاری متعلّق به مال یتیم ـ أعم از فعل و ترک ـ جایز نیست مگر اینکه أحسن از غیرش باشد»، طبق این معنا هم ولیّ می‌تواند دراهم را تبدیل به دینار کند؛ زیرا قرب شامل ابقاء مال یتیم به حال خود و ترک تصرّف در آن هم می‌شود مگر به تصرّفی که أحسن یا حسن باشد. و بعد از اینکه فرض کردیم ترک تصرّف در مال یتیم و ابقاء آن به حال خود أحسن نیست و بلکه تصرّف و تبدیل به نقد أحسن یا حسن بود؛ یعنی قدر مشترک نقد بودن أحسن بود و اینکه به صورت درهم باشد یا دینار، هیچ تفاوتی نداشت و ولیّ از ابتدا مخیّر بود که این جامع نقدینگی را به صورت درهم محقق کند یا به صورت دینار، این تخییر استدامتاً هم موجود است؛ زیرا در استدامه هم آنچه أحسن است، نقد بودن مال یتیم است و در نتیجه ولیّ می‌تواند دراهم را تبدیل به دینار کند.
مثلاً ولیّ می‌خواهد گندم اضافی یتیم را بفروشد و آن را تبدیل به نقد کند، همان‌طور که در ابتدا مخیّر است که آن گندم را به درهم بفروشد یا به دینار، این تخییر در استدامه هم وجود دارد؛ چراکه در استدامه هم آنچه که أحسن است، نقد بودن مال یتیم است و نقد بودن هم می‌تواند در ضمن درهم محقق شود و هم در ضمن دینار، لذا طبق احتمال چهارم در معنای «قرب»، ولیّ در استدامه هم می‌تواند دراهم را تبدیل به دینار کند، هرچند هیچ نفعی برای یتیم نداشته باشد و احیاناً به نفع خود ولیّ یا شخص ثالث باشد.
اشکال محقق ایروانی بر کلام شیخ قدس سرهما
مرحوم ایروانی قدس سره که انصافاً حاشیة دقیق و سهل التناولی بر مکاسب دارد، در اینجا بر کلام شیخ قدس سره اشکال کرده و می‌فرماید: اگر دلیل شما بر جواز تبدیل در احتمال چهارم تمام باشد، طبق احتمال سوم هم باید قائل به جواز تبدیل شوید. ایشان می‌فرماید شما در احتمال چهارم گفتید که آنچه أصلح برای یتیم است، نقد بودن متاع یعنی قدر مشترک بین درهم و دینار است و چون این قدر مشترک و اصلحیت نقد بودن در استدامه هم باقی است، لذا ولیّ می‌تواند دراهم را تبدیل به دینار کند. این بیان طبق احتمال سوم هم جاری است؛ یعنی حتّی اگر پای ترک در میان نباشد و بگوییم مطلق تصرفات باید أصلح به حال طفل باشد، در آنجا هم قدر مشترک یعنی نقد بودن أصلح است و این قدر مشترک در استمرار هم وجود دارد. پس ولیّ در استدامه هم مخیّر است و می‌تواند دراهم را تبدیل به دینار کند.
بنابراین تفاوتی که مرحوم شیخ قدس سره بین صورت سوم و چهارم گذاشتند درست نیست و اگر بیان ایشان در صورت چهارم تمام باشد، در صورت سوم هم تمام است و اینکه «ترک» داخل در محاسبه شود هیچ نقشی ندارد؛ چراکه معیار کلام شیخ قدس سره این بود که قدر مشترک نقد بودن اصلح است و درهم یا دینار بودن خصوصیتی ندارد و این قدر مشترک بنابر هر دو احتمال چهارم و سوم اصلح است. بنابراین طبق احتمال سوم هم باید تبدیل دراهم به دینار جایز باشد ...
براي دريافت متن کامل جلسه نود و یکم اينـجا را کليک کنيد.