تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی92-1391
جلسه‌ی پنجاهم؛ ‌شنبه 7/11/1391

انقسام حکم اخذ از ظالم به اعتبار نفس مال به احکام ثلاثه در نظر شیخ قدس سره

مرحوم شیخ قدس سره می‌فرماید اخذ از ید ظالم به اعتبار نفس مال، به حرام، مکروه و واجب منقسم می‌شود.

حرام در جایی است که بداند غصبی است و مالک رضایت به آن ندارد. مکروه جایی است که مشتبه باشد و واجب، موارد وجوب استنقاذ اموال مردم از ید ظالم است، حتّی بر حاکم شرع واجب است استنقاذ آن‌چه بر ذمّه‌ی ظالم از حقوق سادات و فقراء است، هرچند به عنوان تقاص باشد.

بلکه حتّی آحاد مردم خصوصاً مستحقین خمس و زکات (فقراء و سادات) در صورت عدم امکان استیذان از حاکم شرع، خود می‌توانند استنقاذ کنند.

بررسی کلام مرحوم شیخ قدس سره

در مورد موارد حرمت و کراهت اخذ به اعتبار نفس مال، قبلاً بحث کرده‌‌ایم.

امّا موارد وجوب اخذ به اعتبار نفسِ مال که مرحوم شیخ فرمود در جایی است که استنقاذ اموال مردم از ید ظالم واجب باشد، می‌گوییم این کلام درست است چرا که همه بالخصوص حاکم، موظّف به قیام به قسط و رفع ظلم هستند. و این ‌کلام که حتّی بر حاکم شرع واجب است از ظالمی که خمس و زکات اموالش را ـ که عین آن حقّ سادات و فقراء است ـ نپرداخته و تلف کرده و لذا بر ذمه‌‌اش آمده، حقّ سادات و فقراء را بگیرد، کلام درستی است.

و امّا این‌که فرمود «و لو بعنوان المقاصه» یعنی حاکم شرع حتّی می‌تواند به عنوان تقاص، حقّ سادات و فقراء را از ظالم اخذ کند، می‌گوییم این کلام طبق این مبنا ـ که شاید مبنای مشهور باشد ـ درست است که عنوان سادات و فقراء مالک خمس و زکاتند و چون ظالم آن را تلف کرده و حاضر نیست بپردازد، حاکم شرع که بر عنوان سادات و فقراء ولایت دارد، می‌تواند به عنوان تقاص از اموال ظالم بردارد. یعنی همان‌طور که اگر کسی از دیگری بستانکار است و بدهکار، از پرداخت بدهی اباء می‌کند، بستانکار علی الاصح می‌تواند مالی از بدهکار را به عنوان تقاص بردارد، حاکم شرع نیز به عنوان ولیّ می‌تواند چنین کاری کند. پس این کلام شیخ هم طبق قاعده است و شاید طبق فتوای اکثر باشد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه پنجاهم اينـجا را کليک کنيد.