تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی ^{(دامت برکاته)}
سال تحصیلی 98-1397
جلسه شصت و نهم؛ دوشنبه 29/11/1397

بعض روایاتی که مرحوم کلینی قدس سره در باب «مَا يُفْصَلُ بِهِ بَيْنَ دَعْوَى‏ الْمُحِقِ‏ وَ الْمُبْطِلِ‏ فِي أَمْرِ الْإِمَامَة» آورده بود خواندیم. بعض روایات دیگر نیز وجود دارد که مربوط به این بحث است و می‌تواند کمک کار باشد و مرحوم کلینی رحمه الله در بابی به عنوان «بَابُ‏ مَنِ‏ ادَّعَى‏ الْإِمَامَةَ وَ لَيْسَ لَهَا بِأَهْلٍ وَ مَنْ جَحَدَ الْأَئِمَّةَ أَوْ بَعْضَهُمْ وَ مَنْ أَثْبَتَ الْإِمَامَةَ لِمَنْ لَيْسَ لَهَا بِأَهْل‏» ذکر کرده است و بعض آنها از لحاظ سند بهتر از روایات باب سابق است. بعض این روایات عبارتند از:

6. روایت سَورَة بن کُلَیب:

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ‏ أَبِي‏ سَلَّامٍ‏ عَنْ سَوْرَةَ بْنِ كُلَيْبٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ7 قَالَ: قُلْتُ لَهُ قَوْلُ‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ (وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ‏ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ) قَالَ: مَنْ قَالَ إِنِّي إِمَامٌ وَ لَيْسَ بِإِمَامٍ. قَالَ قُلْتُ: وَ إِنْ كَانَ عَلَوِيّاً؟ قَالَ: وَ إِنْ كَانَ عَلَوِيّاً. قُلْتُ: وَ إِنْ كَانَ مِنْ وُلْدِ عَلِيِّ ابْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام؟ قَالَ: وَ إِنْ كَانَ.

مرحوم کلینی قدس سره این روایت را از محمد بن یحیی العطار القمی ثقه از أحمد بن محمد نقل می‌کند که مراد إبن عیسی یا إبن خالد است که هر دو ثقه می‌باشند. محمد بن سنان مختلفٌ فیه است و أبی سلّام و سورة بن کلیب هم توثیق ندارند. بنابراین سند روایت ناتمام است.

سورة بن کلیب می‌گوید از امام صادق علیه السلام دربارهٔ آيهٔ شریفهٔ (وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ‏ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ) پرسیدم. حضرت فرمودند: [کاذب عَلَی الله یعنی] کسی که بگوید من امام هستم در حالی که امام نیست. خدمت حضرت عرض کردم: حتّی اگر علوی باشد؟ حضرت فرمودند: حتّی اگر علوی باشد. عرض کردم: حتّی اگر از فرزندان علی بن أبی‌طالب علیه السلام باشد؟ حضرت فرمودند: حتّی اگر چنین باشد.

در این روایت معلوم است که «الإمام» اصطلاح خاصی است و امام لغوی مراد نیست، و الا منافاتی ندارد کسی امام جماعت باشد و یا امام عده‌ای در انجام فلان کار خیر و امثال آن باشد. مقصود از «الإمام» یعنی کسی که به عنوان پیشوا جلو می‌افتد و منصب ریاست عامه در دین و دنیا را دارد و به همان معنای «إماماً» در آیة شریفة (إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً) یا شبیه به آن است.

بنابراین حضرت می‌فرمایند «کاذب علی الله» کسی است که ادعای امامت و ریاست عامه فی الدین و الدنیا کند در حالی که دروغ می‌گوید و امام نیست،‌ کما اینکه خلفاء چنین ادعایی داشتند که جانشین پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله هستند و می‌گفتند هرچند ما معصوم نیستیم، امّا ریاست عامّه فی الدین و الدنیا را داریم و روایت ناظر به چنین افرادی است.

همچنین از این روایت معلوم می‌شود که در آن زمان‌‌ها، کسانی از علویّون و فاطمیّون بودند که چنین ادعایی داشتند. و این روایت هرچند سند صحیح ندارد، امّا ضعف سند در اینجا قادح نیست؛ زیرا حتّی اگر روایت جعلی باشد، طبق فضای آن زمان جعل شده است، ‌لذا می‌تواند فضای آن زمان را تا حدودی برای ما ترسیم کند که عده‌ای حتّی از علویّون و فاطمیّون، به ناحق ادعای امامت داشتند. پس این روایت فقط تعریض به خلفای جور رسمی نیست، بلکه تعریض به هر کسی است که به ناحق چنین ادعایی داشته باشد، حتّی اگر علوی و فاطمی باشد. و حتّی زیدیّه نظرشان این است که «کلُّ مَن خرج بالسیف و کان علویّاً فهو امامٌ» لذا بسیاری از علویون که خروج می‌کردند،‌ زیدیّه اطراف آنها جمع می‌شدند و از آنها حمایت می‌کردند.  

7. روایت الفضیل بن یسار:

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنِ ادَّعَى الْإِمَامَةَ وَ لَيْسَ مِنْ أَهْلِهَا فَهُوَ كَافِرٌ.

الفضیل بن یسار می‌گوید امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس که ادعای امامت کند در حالی که از اهل آن نباشد، همانا کافر است.

عبدالله بن محمد بن عیسی، برادر جناب احمد بن محمد بن عیسی است که معروف به بنان است. ایشان هرچند از خانوادة شریفی است و ظن قوی به وثاقتش وجود دارد، امّا متأسفانه توثیقی دربارة ایشان وارد نشده است.

8. روایت الحسین بن المختار:

الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جُعِلْتُ فِدَاكَ‏ (وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ‏) قَالَ: كُلُّ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ إِمَامٌ وَ لَيْسَ بِإِمَامٍ. قُلْتُ: وَ إِنْ كَانَ فَاطِمِيّاً عَلَوِيّاً؟ قَالَ: وَ إِنْ كَانَ فَاطِمِيّاً عَلَوِيّاً.

معلّی بن محمد توثیق ندارد و محمد بن جمهور و عبدالله بن عبدالرحمن ضعیف هستند. بنابراین روایت از لحاظ سند ناتمام است.

حسین بن مختار می‌گوید خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایتان شوم! دربارهٔ آیهٔ شریفهٔ (وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ‏) چه می‌فرمایید؟ حضرت فرمودند: هر کسی که گمان کند امام است در حالی که امام نیست [مصداق «الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ»‌ می‌باشد]‌. عرض کردم: حتّی اگر فاطمی و علوی باشد؟ حضرت فرمودند: حتّی اگر فاطمی و علوی باشد.

این روایت نیز هرچند سندش ضعیف است، منتها می‌تواند فضای آن زمان را برای ما ترسیم کند که عده‌ای حتّی از فاطمیّون و علویّون، به ناحق ادعای امامت داشتند.

9. صحیحهٔ عبدالله بن إبی یعفور:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ الْحَمَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ:‏ ثَلَاثَةٌ (لا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ)‏ مَنِ ادَّعَى إِمَامَةً مِنَ اللَّهِ لَيْسَتْ لَهُ وَ مَنْ جَحَدَ إِمَاماً مِنَ اللَّهِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ لَهُمَا فِي الْإِسْلَامِ نَصِيباً.

عبدالله بن أبی یعفور می‌گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمودند: سه گروه هستند که «خداوند در روز قیامت با ایشان سخن نمی‌گوید و تزکیه‌شان نمی‌کند و برای آنها عذابی دردناک است»: کسی که ادعای امامت از جانب خدا کند در حالی که چنین منصبی ندارد،‌ کسی که امام از جانب خدا را منکر شود، و کسی که گمان کند گروه اوّل و دوم از اسلام نصیب و بهره‌ای برده‌اند.

مرحوم کلینی قدس سره این روایت را از «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا» نقل می‌کند که در میان آنها ثقه وجود دارد. احمد بن محمد هم ثقه است؛ چه إبن عیسی باشد و چه إبن خالد. حسن بن علی الوشّاء ثقه است. داود بن سلیمان الحَمّار ـ که ظاهراً شغلش فروش حِمار بوده ـ ثقه است. عبدالله بن أبی یعفور هم از أجلّاء است. بنابراین سند این روایت تمام می‌باشد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه شصت و نهم  اينـجا را کليک کنيد.