تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه 51 ـ سه شنبه 3/11/91
فرمایش محقّق عراقی در مبنای سوم
محقّق عراقی در مقام توضیح مبنای سوم ابتدا این نکته را مورد پذیرش خود قرار می‌دهد که متعلّق علم اجمالی به نوعی دارای کلّیت است و آن را فیالجمله جامع بین طرفین می‌داند و دلیل آن را نیز بداهت می‌داند؛ زیرا بدیهی است که دو خصوصیت از متعلّق علم اجمالی خارج است و لامحاله نوعی کلّیت خواهد داشت، امّا ایشان معتقدند این کلّیت و جامعیت بین اطراف، نظیر جامعیت طبیعی در حیّز تکالیف نیست؛ یعنی به عنوان مثال اگر حاکم بگوید: «أکرم العلماء» طبیعیِ إکرام عالم تحت تکلیف قرار گرفته است و قابلیت تطبیق بر افراد متعدّد را دارد امّا در علم اجمالی چنین جامعیتی وجود ندارد و به تعبیر محقّق عراقی متعلَّقِ علم اجمالی، جامع بما هو حاکٍ و مرآةٌ عن الخصوصیة المردّدة فی نظر الحاکم است.
پس جامع موجود در علم اجمالی، جامع بحیاله و بما أنّه حاکٍ عن منشائه نیست بلکه جامعی است که مرآه برای خصوصیت است البتّه خصوصیت مردّده.
در نتیجه نسبت این جامع از خصوصیت مردّد با منطبقٌ علیه آن، نسبت کلّی به افرادش نیست بلکه نسبت اجمال به تفصیل است یا نسبت مبهم است به واضح، به گونه‌ای که اگر آن اجمال و ابهام زدوده شود جامع مذکور منطبق بر فرد مِن قَرنِه إلی قَدَمِه می‌شود، به خلاف سایر جامع‌ها که انطباق آنها بر افراد به تمامه نیست بلکه انطباق آنها بر جزء تحلیلی افراد است.
در نهایت محقّق عراقی نتیجه می‌گیرند که آنچه معلوم بالإجمال است همان خصوصیت مبهمه است و مانعی از نام‌گذاری آن به جامع نیست و لکن باید توجّه داشت این جامع، نظیر سایر جامع‌ها نیست که بحیاله متعلّق حکم باشد بلکه جامعی است که مرآة برای خصوصیت واقعیه‌ی مردّده است.
نقد و بررسی فرمایش محقّق عراقی در مبنای سوم
در بررسی فرمایش این محقّق بزرگوار به دو مطلب اشاره می‌کنیم:
1ـ همان گونه که از مطالب گذشته روشن شد می‌توان پذیرفت که گاهی علم اجمالی ما به نحوی است که حتی اگر رفع حُجب شود تمام خصوصیت را نمی‌تواند نشان دهد و چنین نیست که بر یک فرد دون دیگری متعیّناً منطبق شود. بنابراین فرمایش محقّق عراقی فیالجمله منقوض است.
2ـ کلام محقّق عراقی هرچند تا حدود زیادی با یافته‌های فطری انسان سازگار می‌باشد و انسان فیالجمله ادراک می‌کند که موارد علم اجمالی، منطبق با گفته‌های این محقّق است؛ یعنی آنچه که معلوم بالاجمال است فقط دارای اجمال است نه آنکه جامع فی نفسه معلوم باشد لذا اگر رفع حُجب گردد بر فرد منطبق می‌گردد، امّا به نظر می‌رسد که تحلیل مرحوم عراقی برای بیان مراد واقعی ایشان که با فطرت عقلی یافته‌اند کافی و وافی نمی‌باشد، لذا باید تحلیل دقیق‌تری از مسئله ارائه کرد.
براي دريافت متن کامل جلسه پنجاه و یکم اينـجا را کليک کنيد.