تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه 45 ـ یک‌شنبه 10/10/91

علم اجمالی سوم

علم اجمالی سوم دقیقاً عکس علم اجمالی شماره‌ی دو است، بدین صورت که: «یا سفر در سه‌شنبه حرام و یا در جمعه سفر واجب است». این علم اجمالی نیز بخصوصه قابلیت موافقت و مخالفت قطعیه را دارد؛ به دلیل آنکه اگر سه‌شنبه ترک سفر صورت گیرد و در جمعه سفر محقّق شود، قطعاً موافقت انجام شده است و اگر سه‌شنبه سفر صورت گیرد و جمعه ترک سفر محقّق شود، قطعاً مخالفت رخ داده است.

بنابراین سه علم اجمالی در ما نحن فیه وجود دارد؛ یک علم اجمالی که به هر روز جداگانه تعلّق می‌گیرد؛ مثلاً مکلّف در روز سه‌شنبه علم به تکلیف دارد امّا نمی‌داند باید سفر برود یا ترک سفر کند، در جمعه نیز چنین علم اجمالی برای مکلّف حاصل است. علم اجمالی شماره‌ی دو این منفصله است که یا سفر در سه‌شنبه برای مکلّف واجب و یا در جمعه حرام است و علم اجمالی شماره‌ی سه عبارت از این قضیه‌ی منفصله است که یا سفر در سه‌شنبه حرام و یا در جمعه واجب است. تفاوت علم اجمالی دوم و سوم با علم اجمالی اوّل آن است که در علم اجمالی اوّل، موافقت و مخالفت قطعیه در توصّلیین امکان ندارد چنانکه توضیح داده شد، به‌خلاف علم اجمالی دوم و سوم که مخالفت و موافقت قطعیه‌ی آنها ممکن است.

اکنون باید دید آیا تخییری که در صورت وحدت واقعه وجود داشت در حالت تعدّد واقعه همچنان باقی است؛ بدین معنا که هم روز سه‌شنبه و هم جمعه مکلّف مخیّر باشد که هر طرف را انتخاب کند، یا اینکه تخییر مذکور استمراری نیست و بدوی است؛ یعنی اگر مکلّف روز سه‌شنبه یک طرف (سفر یا ترک سفر) را انتخاب کند روز جمعه نیز باید همان طرف را انتخاب کند و نمی‌تواند از آن تخلّف کند.

تعدادی از اعاظم فرموده‌اند ملاک همان علم اجمالی اوّل است و علم اجمالی دوم و سوم کالعدم است، در نتیجه تخییر مکلّف استمراری است. البته بیان اعاظم در این خصوص متفاوت است؛ برخی علم اجمالی دوم و سوم را از اساس بی‌فایده و بی‌اثر می‌دانند و آن را سراب می‌شمرند مانند محقّق اصفهانی، امّا برخی بر این باورند که علم اجمالی دوم و سوم به دلیل مانعِ خارجی مؤثّر نمی‌باشد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه چهل و پنجم  اينـجا را کليک کنيد.