پیامدها و آفت های خطرناک خودپسندی
بیانات
آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دام ظلّه
درس اخلاق، سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳
جلسهٔ بیست و چهارم (۱۴۰۳/۰۳/۲۱)
پیامدها و آفتهای خطرناک خودپسندی
کلماتی را از نامهٔ مبارک امیرمؤمنان، مولای متّقیان و سیّد حکیمان علیه السّلام به فرزند گرامیشان توضیح میدادیم و به اینجا رسیدیم که حضرت فرمودند:
وَ اعْلَمْ أَنَّ الْإِعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَابِ وَ آفَهُ الْأَلْبَابِ؛
و بدان که خودپسندى، ضدّ راه درست و آفت عقلها و خردهاست.
خودپسندی و راضی بودن به خود و افکار و اعمال خود، ضدّ راه درست و آفت عقول است. دربارهٔ خودپسندی قدری توضیح دادیم، ولی شایستهٔ امعان نظر، تفکّر، تحلیل و بررسی بیشتر است و ازجهات گوناگونی همچون نحوهٔ پیدایش، رشد، تأثیرگذاری، آثار سوء و راههای برطرف کردن آن، جای بحث و بررسی بسیار دارد.
اهل علم و عبادت، بیشتر در معرض خطر خودپسندی
بسیاری از ما انسانها کم یا بیش مبتلا به خودپسندی هستیم. از این صفت ناپسند به خدا پناه میبریم. بهویژه در کسانی که اهل فضل و اهل درس و بحث هستند ـ اعمّ از دروس حوزوی یا غیر حوزوی ـ زمینهٔ پیدایش خودپسندی بیشتر است. یا در آنها که اهل عبادت هستند، نیز زمینهٔ آن زیاد است.
آنقدر عُجب خطرناک است و موجب سقوط انسان میشود که خداوند متعال در روایتی قدسی پس از بیان مطالبی میفرماید:
إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ یَجْتَهِدُ فِی عِبَادَتِی فَیَقُومُ مِنْ رُقَادِهِ وَ لَذِیذِ وِسَادِهِ فَیَتَهَجَّدُ لِیَ اللَّیَالِیَ فَیُتْعِبُ نَفْسَهُ فِی عِبَادَتِی فَأَضْرِبُهُ بِالنُّعَاسِ اللَّیْلَهَ وَ اللَّیْلَتَیْنِ نَظَراً مِنِّی لَهُ وَ إِبْقَاءً عَلَیْهِ فَیَنَامُ حَتَّى یُصْبِحَ فَیَقُومُ وَ هُوَ مَاقِتٌ لِنَفْسِهِ زَارِئٌ عَلَیْهَا وَ لَوْ أُخَلِّی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَا یُرِیدُ مِنْ عِبَادَتِی لَدَخَلَهُ الْعُجْبُ مِنْ ذَلِکَ فَیُصَیِّرُهُ الْعُجْبُ إِلَى الْفِتْنَهِ بِأَعْمَالِهِ فَیَأْتِیهِ مِنْ ذَلِکَ مَا فِیهِ هَلَاکُهُ لِعُجْبِهِ بِأَعْمَالِهِ وَ رِضَاهُ عَنْ نَفْسِهِ حَتَّى یَظُنَّ أَنَّهُ قَدْ فَاقَ الْعَابِدِینَ وَ جَازَ فِی عِبَادَتِهِ حَدَّ التَّقْصِیرِ فَیَتَبَاعَدُ مِنِّی عِنْدَ ذَلِکَ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ یَتَقَرَّبُ إِلَیَّ؛
از بندگان مؤمنم کسی است که در عبادتم تلاش میکند و از خواب و بستر بالذّت خود برمیخیزد، شبها را بهخاطر من بیدار میماند و نمازشب میخواند و خود را در راه عبادت من به زحمت میاندازد، ولی من یکی دو شب او را به چرت میاندازم، بهخاطر نظر لطفى که به او دارم و میخواهم ایمان و عمل او را نگه دارم، پس تا صبح میخوابد، سپس برمیخیزد، درحالیکه خود را مبغوض میدارد و سرزنش میکند. درصورتىکه اگر او را واگذارم تا هرچه خواهد عبادتم کند، عُجب و خودپسندی در او نفوذ میکند و او را نسبت به اعمالش فریفته میسازد و بهخاطر عُجب به اعمال و ازخودراضى بودنش حالتى به او دست میدهد که موجب هلاکت اوست، تا آنجا که گمان میکند بر همهٔ عابدان برترى گرفته و در عبادت از حدّ تقصیر درگذشته است. پس آن هنگام از من دور میشود، درحالیکه خودش گمان میکند به من نزدیک است.
وحشتناکترین تنهایی!
در روایت دیگری آمده است:
لَا وَحْدَهَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْبِ؛
هیچ تنهایی، وحشتناکتر از عُجب نیست.
عُجب و خودپسندی، وحشتناکترین تنهایی است؛ زیرا فردی که معجَب به نفس و ازخودراضی است، فقط خودش را قبول دارد و به دیگران اعتنا نمیکند، ازاینرو دیگران از اطراف او پراکنده میشوند و میگویند: همراهی با او فایده ندارد و اصلاً نمیشود با او همکاری یا همفکری کرد.
به حساب نیاوردن دیگران!
گاهی حتّی خود فرد هم متوجّه نیست و چنان برای خودش محاسبه میکند و استدلال میآورد که اصلاً هیچکس را به حساب نمیآورد! در روایتی آمده است:
مَنْ لَا یَعْرِفْ لِأَحَدٍ الْفَضْلَ فَهُوَ الْمُعْجَبُ بِرَأْیِهِ؛
هرکه براى دیگران فضلى نشناسد، خودسر و خودپسند باشد.
کسی که برای دیگری فضل قائل نیست، او کسی است که معجَب به رأی خودش است. این خیلی خطرناک است و انسان را تنها میگذارد. هرجا برود، کسی اطرافش نیست؛ نه از او استفاده میشود و نه از کسی میتواند استفاده کند. امّا از کسی استفاده نمیکند؛ چون میگوید: من هستم و کسی جز من نیست! و امّا به کسی استفاده نمیرساند؛ چون دیگران از اطرافش پراکنده میشوند و گرد او جمع نمیشوند تا از وی استفاده کنند.
گاهی بعضی افراد همینکه قدری علم و دانش آموختند، در عالَم خودشان خیال میکنند که دیگر همه چیز را میدانند و زمین و زمان را در دست دارند! این آفت بسیار بزرگی است که در خیلی از افراد و اقشار جامعه وجود دارد؛ اعمّ از کاسبان، دانشگاهیان، طلّاب، بعضی علما و….
بنابراین ما باید خیلی حواسمان را جمع کنیم و مراقب باشیم گرفتار خودپسندی نشویم. در روایت بسیار جالبی آمده است:
سَیِّئَهٌ تَسُؤْکَ خَیْرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَهٍ تُعْجِبُکَ؛
گناهى که تو را اندوهگین (و پشیمان) کند، نزد خدا بهتر از کار نیکى است که تو را به خودپسندى وادارد.
امیدواریم خداوند متعال همهٔ ما را از صفات رذیله و ازجمله عُجب حفظ بفرماید.
و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰