جلسه ۱۱، رمضان ۱۴۴۵ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

شرایط سخت، تنگناها و اضطرار‌ها می‌تواند در افکار و رفتار افراد و جوامع اثر بگذارد و چه‌بسا ابلیس یا شیطان‌های انسانی از‌جمله دولت‌های مستکبر از آن سوءاستفاده کنند، نکته‌ای است که اسلام با دید تیز و واقع‌بین خود آن را مورد توجّه قرار داده و ...

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی یزدی دام ظلّه

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۵، جلسهٔ یازدهم

فرامین جاودان پیامبر (ص) دربارهٔ نحوهٔ رفتار با مردم

سخن دربارهٔ تمهیدات اسلام برای نجات مردم از تنگناها و سوءاستفاده‌های ابلیس و ابلیس‌صفتان بود. در‌این‌زمینه روایت جالبی وجود داشت ـ که هم در کافی و هم در قرب الإسناد نقل شده است ـ که بخشی از آن را قرائت کردیم و اکنون بقیّهٔ آن را خدمت شما نقل می‌کنیم.

گفتیم پیامبر اسلام (ص) پس از آنکه امین وحی خبر رحلت حضرت را به ایشان داد، مردم را به حضور مسلّحانه در مسجد دعوت کردند و برای آخرین بار بر منبر قرار گرفتند و پس از اعلام خبر رحلت خود فرمودند: من حاکمان امّتم پس از خود را به چند مورد توجّه می‌دهم و خدا را به یاد آن‌ها می‌آورم:

أُذَکِّرُ اللَّهَ الْوَالِیَ‏ مِنْ‏ بَعْدِی‏ عَلَى‏ أُمَّتِی‏ أَلَّا یَرْحَمَ عَلَى جَمَاعَهِ الْمُسْلِمِینَ فَأَجَلَّ کَبِیرَهُمْ وَ رَحِمَ ضَعِیفَهُمْ وَ وَقَّرَ عَالِمَهُمْ‏ وَ لَمْ یُضِرَّ بِهِمْ فَیُذِلَّهُمْ وَ لَمْ یُفْقِرْهُمْ فَیُکْفِرَهُمْ وَ لَمْ یُغْلِقْ بَابَهُ دُونَهُمْ فَیَأْکُلَ قَوِیُّهُمْ ضَعِیفَهُمْ وَ لَمْ یَخْبِزْهُمْ فِی بُعُوثِهِمْ فَیَقْطَعَ نَسْلَ أُمَّتِی؛

خدا را به والى بعد از خود بر امّتم به یاد مى‏آورم، از اینکه مبادا بر جماعت مسلمین رحم نکند، باید بزرگشان را احترام کند، به ضعیفشان رحم کند، عالمشان را بزرگ شمرد، به آن‌ها زیان نرساند تا خوارشان کند، نیازمندشان نسازد تا از دینشان به در برد، در خانهٔ خود را به روى آن‌ها نبندد (از حال آن‌ها بى‏خبر نماند) تا تواناى آن‌ها ناتوانشان را بخورد، و در لشکر‌کشى به آن‌ها سختى روا ندارد (همه را در مرزها نگه ندارد) تا نسل امّتم را قطع کند.

این دستورات حضرت هرچند خطاب به حاکمان بیان شده، امّا بسیاری از آن‌ها می‌تواند برای ما هم مفید باشد؛ چنان‌که در بعضی روایات دیگر مخصوصاً روایاتی که مربوط به ماه مبارک رمضان است، این سفارش‌ها خطاب به عموم مردم آمده است.

احترام به بزرگسالان و عالمان و رعایت حال ضعیفان

حضرت سه چیز را به‌طور ویژه امر کردند که حاکمان رعایت کنند:

۱) بزرگسالان را گرامی دارند.

۲) دلسوز ناتوانان باشند.

۳) دانشمندان امّت را احترام کنند.

معلوم است که این سه دستور گرچه در این روایت خطاب به حاکمان است، امّا برای دیگران هم هست؛ خصوصاً در این ماه مبارک.

تأثیر فقر و نداری و شرایط و امکانات مادّی بر دین‌داری و ازدواج مردم

سپس حضرت دولتمردان و حاکمان را از چهار چیز برحذر داشتند:

۱) مبادا به مردم آسیب رسانند و آنان را خوار کنند؛ یعنی در جامعه اسلامی مردم باید حتماً دارای کرامت باشند و در هر زمینه‌ای نیاز داشتند، با کرامت با آن‌ها برخورد شود و در همهٔ جهات حرمت افراد رعایت گردد.

۲) مبادا مردم را به فقر بکشانند و در‌نتیجه آنان را از دین به در برند. ببینید حضرت در این خطبهٔ غرّاء و مهمّ و آخرین خطبه‌ای که بالای منبر ایراد فرمودند، چه نکتهٔ مهمّی را بیان می‌فرمایند. این همان نکته‌ای است که گفتیم گاهی مشکلات و سختی‌ها موجب می‌شود افراد به‌جای اینکه به خدا نزدیک شوند و حق را بپذیرند، شیطان سوء‌استفاده می‌کند و مردم را از دین به در می‌برد. پیامبر (ص) در هزار و چهارصد و چند سال پیش به این نکته اشاره کرده و فرموده‌اند: مبادا حاکمان مردم را به فقر بکشانند و در‌نتیجه آنان را از دین به در برند.

۳) مبادا راه دسترسی به خود را به روی مردم ببندند که قدرتمندان در آن شرایط ناتوانان را می‌بلعند. این هم نکتهٔ مهمّ و عجیبی است که حضرت ذکر فرموده‌اند.

۴) چهارمین امری که حضرت حاکمان را از آن برحذر داشتند، حاصلش این است که کاری نکنید که نسل امّت من بریده شود. این مسئله خیلی مهمّ است؛ یعنی برنامه‌هایی را در پیش نگیرید که مردم رغبت به ازدواج یا شرایط فرزندآوری نداشته باشند، بلکه امکانات زندگی باید آن‌چنان فراهم باشد که به‌طور طبیعی پسر و دختر نوجوان به‌موقع ازدواج کنند و فرزند بیاورند. شرایطی فراهم نشود که آن‌ها نتوانند ازدواج کنند و در‌نتیجه نسل امّت من بریده شود.

سپس حضرت بعد از این نکات فوق‌العاده‌ و فرامین جاودان فرمودند: من پیام را رساندم و خیرخواهی کردم، همه بر آن شاهد باشید! این خیلی مهمّ است که حضرت با آن شرایط مردم را به مسجد دعوت کنند، ابتدا سه امر و سپس چهار نهی بیان کنند و در‌نهایت هم بفرمایند: ای مردم! شاهد باشید که من این پیام را رساندم.

بنابراین آن نکته‌ای که گفتیم شرایط سخت، تنگناها و اضطرار‌ها می‌تواند در افکار و رفتار افراد و جوامع اثر بگذارد و چه‌بسا ابلیس یا شیطان‌های انسانی از‌جمله دولت‌های مستکبر از آن سوءاستفاده کنند، نکته‌ای است که اسلام با دید تیز و واقع‌بین خود آن را مورد توجّه قرار داده و سعی کرده با دستوراتی که به حاکمان و نیز به مردم می‌دهد، این راه‌های نفوذ شیطان و شیطان‌صفتان را بر آن‌ها ببندد. البتّه اگر این راه‌ها از‌سوی حاکمان بسته نشد و حاکمی کوتاهی کرد یا نتوانست وظیفهٔ خود را در‌این‌زمینه انجام دهد ـ با عذر یا بدون عذر ـ این نباید موجب ‌شود که خدای‌ناکرده اختیار خود را به دست شیطان یا شیطان‌صفتان بدهیم، بلکه باید ما هم مقابله کنیم و کمک کنیم که شرایط را تغییر دهیم و هرگز نباید تسلیم شرایط و اغوای شیطان و جبههٔ استکبار شویم.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته